اگر با کمبود آب یا اضطراب روبرو هستید، خشکی دهان ممکن است به صورت موقتی رخ دهد که در این حالت طبیعی است. اما اگر خشکی دهان به صورت مداوم ادامه داشته باشد، ممکن است نشانه‌ای از یک مشکل اساسی باشد. در صورت تجربه خشکی غیرعادی دهان (که به آن خشکی دهان معروف است)، بهتر است به پزشک داخلی یا پزشک عمومی مراجعه کنید تا علت آن تشخیص داده شود. همچنین با توجه به احساس اضطراب یا عصبی بودن، دهان می‌تواند خشک شود. در ادامه این مقاله، به طور مفصل به این موضوع پرداخته و بررسی خواهد شد. پس با ما در این مقاله همراه باشید.
خشکی دهان چیست؟
خشکی دهان، که به زبان انگلیسی به Dry Mouth و یا Xerostomia معروف است، به وضعیتی اشاره دارد که در آن غدد بزاق در دهان مقدار کافی بزاق برای حفظ رطوبت دهان تولید نمی‌کنند. خشکی دهان اغلب ناشی از عوارض برخی داروها، مشکلات پیری یا نتیجه درمان پرتودرمانی سرطان است. در موارد کمتر، ممکن است خشکی دهان به علت بیماری‌هایی که به طور مستقیم بر غدد بزاق تأثیر می‌گذارند، ایجاد شود.
بزاق با خنثی کردن اسیدهای تولید شده توسط باکتری‌ها، مهار رشد باکتری‌ها و شستشوی ذرات غذایی به منظور جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک می‌کند. همچنین، بزاق توانایی چشایی را بهبود می‌بخشد و مراحل جویدن و بلعیدن را آسان‌تر می‌سازد. به علاوه، آنزیم‌های موجود در بزاق به عملکرد گوارش نیز کمک می‌کنند.
خشکی دهان به دلیل کاهش تولید بزاق رخ می‌دهد. این وضعیت می‌تواند باعث مشکلاتی در زمینه خوردن، صحبت کردن و هضم غذا شود. در صورت تجربه خشکی شدید دهان، ممکن است به عوارضی مانند مشکلات در گلو، اضطراب و تحت تأثیر قرار گرفتن کیفیت زندگی شما منجر شود. به همین دلیل، توصیه می‌شود درمان سریع این مشکل را انجام داده تا به شما کمک شود تا بهترین حالت خود برگردید.
علل خشکی دهان:
خشکی دهان به وقوع می‌پیوندد زمانی که غدد بزاق در دهان به میزان کافی بزاق تولید نمی‌کنند. این اغلب ناشی از کمبود آب در بدن است، به این معنی که بدن شما مایع کافی برای تولید بزاق مورد نیاز ندارد. علل متعددی برای این مشکل وجود دارد، اما اغلب این مشکل به عنوان یک عوارض جانبی داروها رخ می‌دهد که باعث کاهش تولید بزاق می‌شوند. برخی از داروهایی که می‌توانند این مشکل را ایجاد کنند، شامل داروهای فشار خون بالا، داروهای ضد افسردگی، استروئیدها و سایر داروها می‌شوند.
گاهی اوقات خشکی دهان به طور خودبخود برطرف می‌شود، اما در موارد دیگر، ممکن است به صورت مداوم ادامه یابد.
علاوه بر این، دلایل دیگری نیز ممکن است موجب خشکی دهان شوند که عبارتند از:
- کمبود آب در بدن
- دیابت
- آپنه خواب
- عدم تعادل هورمونی
- تنفس از دهان
- سینوزیت
عوامل مختلفی وجود دارند که می‌توانند خطر ابتلا به خشکی دهان را افزایش دهند، از جمله:
- اختلالات اشتها
- اضطراب
- استرس
- افسردگی
- بیماری‌های آلزایمر یا پارکینسون
- تنگی نفس به دلیل اضطراب یا حملات پانیک
- ضربه یا آسیب عصبی
علایم و نشانه‌های خشکی دهان عبارتند از:
- اغلب احساس تشنگی
- ترک خوردگی لب‌ها
- احساس خشکی در دهان
- خشکی چشم
- گلو درد یا احساس خشکی در گلو
- تغییر یا کاهش حس چشایی
- بوی بد دهان
- زخم‌های دهان
اگر هر یک از این علائم را تجربه می‌کنید، بهتر است به سرعت به پزشکان متخصص مراجعه کرده و روند درمان را آغاز کنید.
تشخیص خشکی دهان:
پزشک یا دندانپزشک احتمالاً با بررسی دهان بیمار و بررسی تاریخچه پزشکی او، تشخیصی را قائل می‌شود. در بعضی موارد، آزمایش خون و اسکن تصویربرداری از غدد بزاقی نیز تجویز می‌شود.
سیالومتری: این روشی ساده است که سرعت جریان بزاق را اندازه‌گیری می‌کند. دستگاهی برای جمع‌آوری بزاق بر روی مجاری غدد بزاقی قرار می‌گیرد و با استفاده از اسید سیتریک، تولید بزاق تحریک می‌شود.
سالیوگرافی: این روش شامل استفاده از رادیوگرافی برای بررسی غدد بزاقی و مجاری آن است. می‌تواند در تشخیص سنگ‌ها و توده‌های موجود در غدد بزاقی مفید باشد.
بیوپسی: در این روش، یک نمونه کوچک از بافت غدد بزاقی برداشت می‌شود. این روش معمولاً در تشخیص سندرم شوگرن استفاده می‌شود. اگر برای بیمار به شکل بدخیمی (سرطان) تشخیص مشکوک باشد، پزشک ممکن است بیوپسی را توصیه کند.
بسیاری از پزشکان گزارش می‌دهند که در اغلب موارد، حتی اگر بیمار از خشکی شدید دهان شکایت داشته باشد، مخاط دهان به نظر مرطوب است. اغلب به‌نظر نمی‌رسد که وضعیت برعکس رخ دهد، یعنی مخاط دهان خشک به نظر برسد اما فرد از علائم خشکی دهان شکایت نکند!
درمان‌های خانگی و گزینه‌های درمانی برای خشکی دهان
- نفس کشیدن از طریق بینی: نفس کشیدن از طریق بینی می‌تواند به حد زیادی خشکی دهان را کاهش دهد. بهتر است از این روش استفاده کنید تا از خشکی دهان کاسته شود.
- اجتناب از مصرف الکل، کافئین و تنباکو: مصرف الکل و سیگار باعث خشک شدن دهان می‌شود. همچنین، مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند قهوه و نسکافه نیز خشکی دهان را افزایش می‌دهد. بهتر است در طول روز مصرف این مواد را به حداقل برسانید.
- استفاده از رطوبت‌دهنده‌ها: استفاده از محصولات رطوبت‌دهنده می‌تواند به کاهش خشکی دهان کمک کند. این محصولات معمولاً به صورت اسپری یا ژل بر روی لب‌ها و دهان استفاده می‌شوند.
- اجتناب از داروهای ضد احتقان بدون نسخه: برخی از داروهای ضد احتقان بدون نسخه می‌توانند خشکی دهان را تشدید کنند. اگر از این داروها استفاده می‌کنید و خشکی دهان شما افزایش یابد، بهتر است با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
- مایعات بدون گاز و بدون قند
- آدامس‌های حاوی زایلیتول (گزیلیتول)
- استفاده از کربوکسی متیل سلولز به عنوان دهانشویه
- اجتناب از دهانشویه‌های حاوی الکل
- عدم استفاده از پروتز دندانی (دندان مصنوعی) در هنگام خواب
- مصرف غذاهایی مانند هویج یا کرفس
- تنفس از طریق بینی، زیرا این کار کمتر از تنفس از طریق دهان، باعث خشکی دهان می‌شود.
- استفاده از مرطوب کننده برای افزایش رطوبت در اتاق خواب، که ممکن است در کاهش علائم خشکی دهان در طول خواب کمک کند.
- مصرف غذاها و نوشیدنی‌های شیرین
- مصرف غذاها و نوشیدنی‌های اسیدی
- مصرف غذاهای خشک
- مصرف غذاهای ادویه‌دار
- استفاده از آسترینگنت‌ها (مواد قابض یا سفت کننده که عموماً برای پوست استفاده می‌شوند)
- نوشیدنی‌های بسیار گرم یا سرد.
- توصیه می‌شود از موارد فوق جلوگیری کنید تا خشکی دهان کاهش یابد و رطوبت لازم در دهان حفظ شود.
علاوه بر این درمان‌ها، تدابیر خانگی زیر نیز می‌توانند در کاهش خشکی دهان مفید باشند:
- مصرف آب بیشتر: مصرف آب و مایعات در طول روز می‌تواند به حفظ رطوبت دهان کمک کند. به خصوص آب می‌تواند در تولید بزاق نقش مهمی داشته باشد.
- مکیدن تراشه‌های یخ: مکیدن قطعات یخ می‌تواند به تحریک غدد بزاقی کمک کند. اما باید مطمئن شوید که از دندان‌ها آسیبی نمی‌رسانید.
- استفاده از مرطوب کننده لب با وازلین: محصولات مرطوب کننده لب مثل وازلین می‌توانند به نرم شدن لب‌ها و کاهش خشکی آنها کمک کنند.
- تحریک بزاق: ترشح بزاق را می‌توان با خوردن ترشیجات تحریک کرد. مصرف ترشیجات مانند لپیکل و لیمو را می‌توان به عنوان یک راه برای تحریک بزاق استفاده کرد. همچنین، می‌توانید آب لیمو تازه را با اندکی نمک و آب گرم مخلوط کرده و این محلول را به صورت گلچین در دهانتان بپاشید و بعد آن را بلعید.
مهم است که به پزشک خود اطلاع دهید اگر خشکی دهان شما مزمن و مزاج بوده و با درمان‌های خانگی بهبود نمی‌یابد. او می‌تواند علت خشکی دهان را تشخیص دهد و درمان مناسب را توصیه کند.
شایع ترین علت خشکی دهان
- مصرف برخی داروها: بسیاری از داروها، از جمله آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای ضدافسردگی، دیورتیک‌ها و برخی داروهای فشار خون، به عنوان یک عارضه جانبی، می‌توانند تولید بزاق را کاهش داده و خشکی دهان را ایجاد کنند.
- برخی بیماری‌ها: علاوه بر داروها، برخی بیماری‌های پزشکی نیز می‌توانند با خشکی دهان همراه باشند. به عنوان مثال، سندرم شوگرن که یک نوع اختلال خودایمنی است، از جمله علل شایع خشکی دهان مزمن است. سایر بیماری‌ها ممکن است شامل دیابت، HIV/AIDS، بیماری پارکینسون، بیماری‌های گوارشی و غیره باشند.
- عوامل سبک زندگی: عوامل و عادات سبک زندگی نیز ممکن است علائم خشکی دهان را تشدید کنند. مثلاً، سیگار کشیدن و مصرف محصولات تنباکو می‌تواند به خشکی دهان کمک کند. همچنین، مصرف بیش از حد کافئین نیز می‌تواند باعث خشک شدن دهان شود. تنفس از طریق دهان، به خصوص در هنگام خواب یا به دلیل احتقان بینی، همچنین می‌تواند منجر به خشکی دهان شود.
مهم است که به پزشک خود اطلاع دهید اگر خشکی دهان شما مزمن است و با تغییرات ساده در سبک زندگی یا درمان‌های خانگی بهبود نمی‌یابد. پزشک می‌تواند علت خشکی دهان را تشخیص داده و درمان مناسب را توصیه کند.
زروستومیا چیست؟
زروستومیا، حالتی است که به خشکی دهان معروف است. این شرایط معمولاً ناشی از عملکرد ناصحیح غدد بزاقی می‌باشد، به آن زروستومیا گفته می‌شود.
اشخاص مبتلا به زروستومیا معمولاً مشکلاتی در لذت بردن از غذا دارند.
زروستومیا یک مشکل رایج است و این یک عارضه جانبی متداول در مصرف داروها است که ممکن است با تغییر درمان یا تنظیم دوز بهبود یابد.
هرکس بطور معمول در برخی از مواقع با خشکی دهان مواجه می‌شود، مانند زمانی که ناراحت می‌شویم، در وضعیت استرس قرار داریم یا در وضعیت ترسیده قرار می‌گیریم. اما زروستومیا متفاوت است، زیرا دهان فرد بیشتر اوقات خشک است!
بعضی افراد ممکن است فکر کنند که خشکی دهان بخشی طبیعی از پیری است، اما این گمانه زنی صحیح نیست. با این حال، این اختلال بیشتر در افراد مسن مشاهده می‌شود. علت اصلی آن این است که افراد مسن نسبت به جمعیت دیگر بیشتر دارو مصرف می‌کنند و برخی از این داروها باعث زروستومیا می‌شوند.
زروستومیا ممکن است نشانه‌های یک بیماری جدی سیستمی مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک، التهاب مفصل روماتوئید، اسکلروزیس سیستمیک، سارکوئیدوز، آمیلوئیدوز، سندرم شوگرن، پارکینسون، دیابت یا کم‌کاری تیروئید باشد. بیماری سیستمی یک بیماری است که بر تمام بدن تأثیر می‌گذارد.
خشکی دهان یک بیماری نیست، بلکه نشانه‌ای از بیماری دیگر است!
علت خشکی دهان در شب چیست؟
خشکی دهان در شب می‌تواند به عوامل متعددی برگردد. در ادامه، برخی از علل شایع خشکی دهان در شب را بررسی خواهیم کرد:
- خواب بازواپرایت (خوابیدن بدون بزاق): وقتی شما در حال خوابیدن هستید، تولید بزاق کاهش می‌یابد. این می‌تواند باعث خشکی دهان در شب شود.
- تنفس از طریق دهان: اگر شما در طول خواب از طریق دهان تنفس می‌کنید، هوا به دهان وارد می‌شود و رطوبت طبیعی دهان را جذب می‌کند. این باعث خشک شدن دهان می‌شود.
- خشکی هوا: هوای خشک در اتاق خواب نیز می‌تواند باعث خشکی دهان شود. استفاده از یک مرطوب‌کننده هوا می‌تواند به حفظ رطوبت دهان در شب کمک کند.
- مصرف داروها: برخی داروها می‌توانند خشکی دهان را در شب افزایش دهند. به عنوان مثال، داروهای ضدانعقاد، ضدافسردگی، ضدآلرژی و دیورتیک‌ها می‌توانند این عارضه را تسریع کنند.
- بیماری‌ها و عوارض جانبی: برخی بیماری‌ها می‌توانند باعث خشکی دهان در شب شوند. به عنوان مثال، زروستومیا (کاهش تولید بزاق)، دیابت، سندرم سوگرن، بیماری‌های اتوایمیون، عفونت‌های دهان و عوارض جانبی درمان‌های رادیوتراپی و شیمی‌درمانی می‌توانند خشکی دهان را در شب تشدید کنند.
- عوامل دیگر: خشکی دهان در شب همچنین می‌تواند به عوامل دیگری مانند استفاده از دهانشویه‌های الکلی، مصرف مشروبات الکلی، سیگار کشیدن و مصرف مواد مخدر مرتبط باشد.
در صورتی که خشکی دهان شبانه شما مزاحمت زیادی ایجاد می‌کند یا به طور مداوم ادامه دارد، توصیه می‌شود به پزشک یا دندانپزشک مراجعه کنید. آنها می‌توانند علت خشکی دهان را تشخیص داده و راهنمایی‌های لازم را برای مدیریت و درمان آن ارائه دهند.
خشکی دهان و کبد
خشکی دهان و کبد ممکن است با یکدیگر مرتبط باشند و علت‌های مختلفی برای آنها وجود دارد. در ادامه، برخی از علل مرتبط با خشکی دهان و کبد را بررسی خواهیم کرد:
- داروها: برخی داروها می‌توانند خشکی دهان را تسریع کنند و در عین حال تأثیری بر کبد داشته باشند. به عنوان مثال، داروهای ضدافسردگی، ضدانعقاد، ضدآلرژی، ضدتشنج و برخی داروهای مورد استفاده در درمان بیماری‌های کبدی ممکن است خشکی دهان را افزایش دهند و در عین حال بر کبد تأثیر بگذارند.
- توکسین‌ها و مسمومیت کبد: بیماری‌های مزمن کبدی مانند سیروز کبد، هپاتیت مزمن و چربی کبدی غیرالکلی می‌توانند باعث خشکی دهان شوند. این بیماری‌ها ممکن است منجر به تلف بافت کبد شوند و تولید صحیح بزاق را تحت تأثیر قرار دهند.
- کاهش ترشح صفرا: کبد مسئولیت تولید صفرا را برعهده دارد. در برخی موارد، کبد ممکن است به دلیل عواملی مانند عفونت، سنگ صفراوی، التهاب کبدی و غیره کاهش ترشح صفرا داشته باشد. این موضوع می‌تواند خشکی دهان را نیز تسریع کند.
- نقص تغذیه: کبد نقش مهمی در متابولیسم و هضم مواد غذایی دارد. در صورت عدم عملکرد صحیح کبد، مشکلات در هضم و جذب مواد غذایی می‌تواند به وجود آید که ممکن است باعث خشکی دهان شود.
- عوامل دیگر: فشار خون بالا، دیابت، عوارض جانبی درمان‌های رادیوتراپی و شیمی‌درمانی، استرس، افزایش ترشح ادرار و مصرف مشروبات الکلی نیز ممکن است خشکی دهان را تسریع کنند و در برخی موارد تأثیری بر کبد داشته باشند.
اگر با خشکی دهان و مشکلات مرتبط با کبد مواجه هستید، توصیه می‌شود به پزشک خود مراجعه کنید. پزشک با بررسی تاریخچه پزشکی شما، انجام آزمون‌های تشخیصی و ارزیابی وضعیت کبد، علت دقخشکی دهان و کبد ممکن است با یکدیگر مرتبط باشند.
استرس و خشکی دهان
استرس و خشکی دهان یکدیگر را تأثیر می‌گذارند و وجود رابطه‌ای بین آنها وجود دارد. زمانی که فرد تحت تأثیر استرس قرار می‌گیرد، ممکن است خشکی دهان تجربه کند. در زیر به بررسی بیشتر این رابطه و علل مرتبط با استرس و خشکی دهان خواهیم پرداخت:
- تأثیر استرس بر سیستم عصبی: استرس می‌تواند منجر به فعال شدن سیستم عصبی سمپاتیک شود که باعث می‌شود ترشح سیالات دهانی کاهش یابد. این موضوع می‌تواند خشکی دهان را تسریع کند.
- تأثیر استرس بر عادات تغذیه: در شرایط استرس، ممکن است عادات تغذیه تغییر کند، به عنوان مثال، برخی افراد در واکنش به استرس به جای خوردن و مصرف غذا، سیگار کشیدن یا مکمل‌های محرک استفاده می‌کنند. این عوامل می‌توانند خشکی دهان را تشدید کنند.
- تأثیر استرس بر سیستم هورمونی: استرس می‌تواند تأثیری بر سیستم هورمونی بدن داشته باشد. افزایش هورمون استرس مانند کورتیزول ممکن است باعث کاهش ترشح سیالات دهانی شود و خشکی دهان را ایجاد کند.
- تأثیر استرس بر رفتار موقعیتی دهان: در برخی موارد، استرس می‌تواند منجر به رفتارهای موقعیتی دهان شود که ممکن است باعث کاهش ترشح سیالات دهانی شود. به عنوان مثال، در شرایط استرس، برخی افراد ممکن است دهان خود را ببندند یا خود را به طرفی فشار دهند که موجب خشکی دهان می‌شود.
- تأثیر استرس بر عادات آب‌نوشی: در شرایط استرس، برخی افراد ممکن است میزان مصرف آب خود را کاهش دهند. این موضوع می‌تواند منجر به خشکی دهان شود، زیرا مصرف کافی آب برای حفظ رطوبت دهان ضروری است.
- تأثیر استرس بر عادات تنفسی: استرس ممکن است به تنفس سریع و کم عمق منجر شود. در نتیجه، تبخیر زیادی در دهان رخ می‌دهد و ممکن است خشکی دهان ایجاد شود.
استرس می‌تواند عامل ایجاد خشکی دهان باشد. در صورت تجربه مداوم خشکی دهان به دلیل استرس، مهم است که به پزشک مراجعه کنید تا علل دقیق خشکی دهان را بررسی کند و درمان مناسب را تجویز کند. همچنین، برخی اقداماتی که می‌توانید برای کاهش خشکی دهان در شرایط استرس انجام دهید عبارتند از:
- مراقبت دهانی منظم: مسواک زدن حداقل دو بار در روز و استفاده از نخ دندان برای پاکسازی منظم دندان‌ها و فضاهای بین دندانی.
- مصرف آب کافی: به خصوص در شرایط استرس، مصرف آب کافی برای حفظ رطوبت دهان بسیار مهم است. سعی کنید طی روز به طور منظم آب بنوشید.
- استفاده از آب معدنی یا آب خالص برای آب‌کشی دهان: می‌توانید از آب معدنی یا آب خالص برای آب‌کشی دهان استفاده کنید تا رطوبت دهان را حفظ کنید.
- رعایت تغذیه سالم: مواد غذایی سالم و مناسب می‌توانند به حفظ سلامت دهان و کاهش خشکی دهان کمک کنند. مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه، اجتناب از مصرف غذاهای سرد و خشک، و مصرف منابع سالم چربی مانند روغن‌های گیاهی می‌تواند مفید باشد.
- کاهش مصرف مواد محرک: مصرف سیگار و مواد محرک مانند الکل و کافئین می‌تواند خشکی دهان را تشدید کند. سعی کنید این مواد را به حداقل برسانید یا از آنها اجتناب کنید.
در هر صورت، مشاوره و راهنمایی پزشکی حرفه‌ای می‌تواند به شما در تشخیص و مدیریت استرس و خشکی دهان کمک کند.
