یکی از مشکلات شایع دندانی، پوسیدگی دندان است که تقریباً همه افراد با آن روبرو می‌شوند. این مشکل از کودکان تا افراد مسن را تهدید می‌کند و معمولاً در چهار مرحله زیر رخ می‌دهد: پوسیدگی اولیه مینای دندان، پوسیدگی پیشرفته‌تر مینای دندان، نفوذ پوسیدگی به عاج دندان و گسترش پوسیدگی و نفوذ آن به مغز دندان.
بعضی افراد فکر می‌کنند که داشتن دندان خراب یک مشکل کوچک است و با اشتباهات در مراقبت از دندان‌ها قابل رفع است. اما در واقعیت، پوسیدگی دندان در صورت پیشرفت می‌تواند باعث از بین رفتن ساختار کلی دندان شود. علائم پوسیدگی دندان شامل بوی نامطبوع و بد دهان و حساسیت دندان به مواد غذایی گرم و سرد هستند.
پوسیدگی باعث ایجاد حفره در دندان میشود و باعث از بین رفتن سطح سخت دندان، که به آن مینا می‌گویند، میشود. در ابتدا، این حفره‌ها ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند، اما در نهایت می‌توانند منجر به درد دندان شوند، به ویژه اگر حفره بسیار بزرگ باشد یا به اعصاب داخل دندان نزدیک شده باشد. یکی از اولین علائم پوسیدگی، احساس درد هنگام خوردن غذاهای شیرین، بسیار سرد یا بسیار گرم است.
حفره‌های کوچک معمولاً به راحتی پر می‌شوند و مانند دندان طبیعی به نظر می‌رسند. اما وقتی بیمار با درد تقریباً غیرقابل تحمل به دندانپزشک مراجعه می‌کند، ممکن است گزینه‌های درمانی دیگری به جز عصب‌کشی برای دندانپزشک باقی نماند. علاوه بر این، تجمع غذا و بقایای آن بین دندان‌ها، به ویژه اگر فاصله‌ای بین دندان‌ها وجود داشته باشد، نیز می‌تواند منجر به درد دندان شود.
پوسیدگی دندان چیست؟
پوسیدگی دندان یکی از مهم‌ترین مشکلات مربوط به دندان‌ها است که تقریباً همه افراد در معرض آن قرار می‌گیرند. از کودکی به ما گفته میشود که وقتی مصرف قند را افزایش دهیم و به نظافت دهان و دندان خود توجه نکنیم، دندان‌هایمان خراب و پوسیده می‌شوند. اما واقعیت این است که وقتی مواد غذایی حاوی کربوهیدرات‌ها مانند نان، برنج، غلات، شیر و کیک روی دندان باقی می‌مانند، می‌توانند باعث پوسیدگی دندان‌ها شوند. در دهان ما یک سری باکتری‌ها وجود دارند که به طور طبیعی ضرری ندارند و حتی می‌توانند فوایدی هم داشته باشند.
اما اگر بهداشت دهان و دندان را رعایت نکنیم و مسواک زدن را از یاد ببریم، این باکتری‌ها از باقایای مواد غذایی استفاده کرده و آنها را به مواد اسیدی تبدیل می‌کنند. در نهایت، باکتری‌ها، مواد غذایی و اسید تولید شده توسط آنها با بزاق ترکیب می‌شوند و پلاک‌های دندانی را شکل می‌دهند که به دندان‌ها چسبیده می‌شوند. اسید تولید شده توسط باکتری‌ها باعث تجزیه پلاک‌ها میشود و منجر به ایجاد حفره‌های روی دندان‌ها میشود که اکثر افراد آن را به عنوان کرم‌خوردگی و پوسیدگی شناخته می‌کنند.
علت پوسیدگی دندان
البته عواملی وجود دارند که در پوسیدگی دندان‌ها نقش مهمی ایفا می‌کنند. این عوامل شامل موارد زیر است:
- نواقص و مشکلات دندانی
- عدم رعایت نکات مراقبتی مربوط به دندان‌ها
- خشکی دهان و کاهش تولید بزاق به میزان کافی
- کمبود فلوراید
9 اشتباه باورنکردنی که باعث پوسیدگی دندان‌ها میشود!
- استفاده از مسواک فرسوده
- نگهداری مسواک در محیط رطوبتی و جذب باکتری‌ها
- مسواک زدن سریع و کوتاه مدت
- عدم توجه به تمیزی زبان
- عدم استفاده از مقدار کافی آب، به ویژه در هنگام شستشوی دهان
- مصرف بیش از حد نوشیدنی‌های شیرین
- مصرف بیش از حد سیگار
- عدم استفاده از نخ دندان، به ویژه قبل از خواب
- عدم مراجعه منظم به دندانپزشک
پوسیدگی دندان به طور کلی ۴ مرحله دارد که عبارتند از:
۱. پوسیدگی اولیه مینای دندان
۲. پوسیدگی پیشرفته‌تر مینای دندان
۳. نفوذ پوسیدگی به عاج دندان
۴. گسترش پوسیدگی و نفوذ آن به نخاع دندان
نشانه های پوسیدگی دندان
وقتی دندانی دچار پوسیدگی میشود، ممکن است یک یا چند علامت زیر را نشان دهد:
- تغییر رنگ مینای دندان: در محل پوسیدگی، مینا ممکن است به رنگ قهوه‌ای یا سیاه تغییر کند.
- سوراخ شدن دندان در محل پوسیدگی: در برخی موارد، تخریب دندان ممکن است به صورت کوچک باشد و تنها با بررسی دقیق قابل تشخیص باشد، اما گاهی اوقات مقدار زیادی از دندان از بین می‌رود و فرد فکر می‌کند دندانش شکسته است.
- حساسیت یا درد دندان در هنگام مصرف غذاهای سرد، گرم، ترش یا شیرین.
- حساسیت یا درد دندان هنگام فشار دادن دندان‌ها به یکدیگر.
- بوی بد دهان: این بو ممکن است به دلیل عوامل مختلفی ایجاد شود، اما یکی از علل آن پوسیدگی دندان‌هاست.
- گیر کردن مواد غذایی بین دندان‌ها و پاره شدن نخ دندان: پوسیدگی در فضای بین دندانی می‌تواند باعث گیر کردن مواد غذایی بین دندان‌ها و پاره شدن نخ دندان در هنگام استفاده شود.
علل پوسیدگی دندان شامل موارد زیر میشود:
- عدم رعایت بهداشت دهان: عدم تمیز کردن منظم دندان‌ها با مسواک و نخ دندان، و عدم مراجعه به دندانپزشک برای بررسی دوره‌ای و درمان احتمالی مشکلات دندانی.
- مصرف غذاهای شیرین و پر قند و کربوهیدرات: مصرف مکرر غذاهایی که باعث تامین تغذیه برای باکتری‌ها می‌شوند، می‌تواند عاملی در پوسیدگی دندان باشد.
- کمبود فلوراید: عدم دریافت کافی فلوراید که به پیشگیری از پوسیدگی دندان و تقویت مقاومت دندان در برابر اسیدها کمک می‌کند.
- خشکی دهان: خشک بودن دهان موجب کاهش تولید بزاق و حذف قند و ذرات غذایی مانده در دهان میشود، که می‌تواند به پوسیدگی دندان‌ها آسیب برساند. افراد با خشکی دهان به‌طور سریعتر در معرض خطر پوسیدگی دندان قرار می‌گیرند.
- ابتلا به دیابت: بیماری دیابت می‌تواند عاملی در افزایش احتمال پوسیدگی دندان باشد.
- مصرف تنباکو: استفاده از محصولات تنباکو، از جمله سیگار بدون دود و قلیان، و همچنین قرارگیری در معرض دود سیگار افراد دیگر، می‌تواند احتمال پوسیدگی دندان را افزایش دهد.
5 دلیل مهم پوسیدگی دندان
- رژیم غذایی شیرین و اسیدی: مصرف مکرر غذاهای حاوی قند و اسید می‌تواند عاملی برای پوسیدگی دندان باشد.
- بهداشت دهانی نامناسب: عدم رعایت بهداشت دهانی منظم، از جمله تمیز کردن دندان‌ها با مسواک و نخ دندان به صورت صحیح، می‌تواند باعث پوسیدگی دندان شود.
- کمبود فلوراید: عدم دریافت کافی فلوراید که به پیشگیری از پوسیدگی دندان و تقویت مقاومت دندان در برابر اسیدها کمک می‌کند.
- خشکی دهان: خشکی دهان می‌تواند منجر به کاهش تولید بزاق و حذف قند و ذرات غذایی مانده در دهان گردد، که می‌تواند به پوسیدگی دندان‌ها منجر شود.
- مشکلات گوارشی مانند برگشت اسید معده به دهان: برخی مشکلات گوارشی مانند برگشت اسید معده به دهان می‌توانند عاملی در پوسیدگی دندان باشند.
انواع کلاس پوسیدگی دندان
در علم دندانپزشکی، پوسیدگی دندان براساس یک سیستم طبقه‌بندی خاص به کلاس‌های مختلف تقسیم میشود. این طبقه‌بندی برای برنامه‌ریزی درمان و انتخاب روش‌های ترمیمی مناسب استفاده میشود. پوسیدگی دندان را می‌توان به شش کلاس زیر تقسیم کرد:
۱. پوسیدگی کلاس ۱: در این نوع پوسیدگی، فقط سطح جونده دندانهای خلفی دچار پوسیدگی می‌شوند. سطح جونده دندانهای خلفی به طور عمومی به آنها با نام دندانپزشکی “مولر و پره مولر” اشاره میشود.
۲. پوسیدگی کلاس ۲: در این نوع پوسیدگی، سطح بین دندانهای خلفی درگیر پوسیدگی میشود.
۳. پوسیدگی کلاس ۳: در این نوع پوسیدگی، پوسیدگی بین دندانهای جلویی ایجاد میشود.
۴. پوسیدگی کلاس ۴: در این نوع پوسیدگی، پوسیدگی بین دندانهای قدامی ایجاد شده و تا نوک این دندان‌ها نیز گسترش پیدا می‌کند.
۵. پوسیدگی کلاس ۵: در این نوع پوسیدگی، پوسیدگی در ناحیه گردن یا طوق دندان ایجاد میشود.
۶. پوسیدگی کلاس ۶: در این نوع پوسیدگی، پوسیدگی در لبه یا نوک دندانهای جلویی یا خلفی ایجاد میشود.
پس از تعیین کلاس پوسیدگی، دندانپزشک روش درمان و ترمیم مناسبتر را با توجه به شدت و گستردگی پوسیدگی انتخاب می‌کند.
محل‌های شایع وجود دندان خراب
سطوح دندان‌ها در معرض پوسیدگی قرار نمی‌گیرند. در واقع، برخی از سطوح دندانی نسبت به سایرین بیشتر در معرض ابتلا به پوسیدگی قرار دارند. مکان‌های شائع بروز پوسیدگی در دندان عبارتند از:
- شیارهای سطح جونده دندان‌ها، به ویژه در دندانهای آسیب‌دیده.
- سطوح و فواصل بین دندان‌ها، که ممکن است به دلیل سختی در دسترس بودن برای تمیزکردن، بیشتر در معرض خطر پوسیدگی قرار بگیرند.
- بخشی که لثه به دندان متصل میشود، ممکن است به دلیل وجود فضای میانی یا ناهمواری‌های سطحی، مکان مناسبی برای تجمع باکتری‌ها و پوسیدگی باشد.
در نتیجه، در نگهداری بهداشت دهانی، این محل‌ها نیازمند توجه و مراقبت ویژه‌ای هستند تا پیشگیری از پوسیدگی و حفظ سلامت دندان‌ها صورت گیرد.
نحوه تشخیص پوسیدگی دندان
پوسیدگی، یکی از مشکلات شایع مرتبط با دندان‌ها است که در مراحل اولیه به علامت خاصی نمی‌انجامد. در واقع، مراحل ابتدایی پوسیدگی دندان‌ها تنها در صورت مراجعه منظم به دندانپزشک قابل تشخیص است. با انجام معاینه دندان‌ها، دندانپزشک قادر است به پوسیدگی آنها پی ببرد.
تشخیص ترک‌ها و حفرات کوچک روی سطح دندان به آسانی امکان‌پذیر است و نشان‌دهنده وجود پوسیدگی می‌باشند. بعضی اوقات، وقتی پوسیدگی هیچ علامتی ندارد یا پوسیدگی در فضای بین دندان‌ها شکل می‌گیرد، انجام رادیوگرافی برای تشخیص پوسیدگی ضروری است.
روش درمان پوسیدگی دندان
در حال حاضر، از روش‌های متنوعی برای درمان پوسیدگی دندان استفاده میشود. انتخاب روش درمان پوسیدگی دندان به میزان و شدت نفوذ پوسیدگی به دندان بستگی دارد. روش‌های درمان پوسیدگی دندان شامل موارد زیر می‌شوند:
- درمان فلورایدتراپی: اگر پوسیدگی دندان به موقع تشخیص داده شود، استفاده از درمان فلورایدتراپی می‌تواند موثر باشد. در این روش، فلوراید به صورت وارنیش، ژل، مایع یا فوم مستقیماً روی دندان قرار می‌گیرد.
- درمان پرکردن دندان: این یکی از روش‌های رایج درمان پوسیدگی است و معمولاً زمانی انجام میشود که پوسیدگی گسترده و عمیق نباشد. درمان پرکردن دندان به معنای پر کردن فضای خراب شده در دندان است.
- استفاده از روکش دندان: در صورتی که میزان پوسیدگی دندان زیاد بوده و تنها بخش کوچکی از ساختار دندان سالم باقی مانده باشد، از روکش دندان برای درمان پوسیدگی استفاده میشود. در این روش، یک روکش مانند تاج یا پلی بر روی دندان قرار می‌گیرد.
- عصب‌کشی: در صورتی که پوسیدگی باعث آسیب به مغزه یا عصب دندان شده باشد، عصب‌کشی برای درمان پوسیدگی دندان انجام میشود. در این روش، عصب متضرر از دندان خارج شده و دندان پر میشود.
- استخوان‌کشی: در مواردی که شدت پوسیدگی بسیار شدید باشد، ممکن است نیاز به کشیدن دندان وجود داشته باشد. در این مواقع، دندانپزشک با استفاده از روش‌های درمانی مختلفی مانند استفاده از بریج، ایمپلنت یا دندان مصنوعی، جای خالی دندان از دست رفته را جایگزین می‌کند. برای اطلاعات بیشتر درباره مراحل کاشت ایمپلنت دندان، می‌توانید به مقاله مربوطه مراجعه کنید.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به خرابی دندان هستند؟
احتمال بروز پوسیدگی دندان وجود دارد در هر سن و در هر فردی، اما برخی افراد نسبت به سایر افراد بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوسیدگی دندان هستند. در این افراد، عواملی وجود دارد که باعث افزایش آسیب پذیری دندان ها در برابر پوسیدگی می شوند. این عوامل شامل موارد زیر می باشند:
- وجود سطح بالایی از باکتری ها در دهان
- مصرف بیش از حد مواد قندی، شیرینی ها و کربوهیدرات ها
- نوشیدن آب آشامیدنی حاوی مقادیر کم یا بدون فلوراید
- عدم رعایت بهداشت دهان و دندان و عدم رعایت نکات مراقبتی
- کاهش تولید بزاق دهان
- کودکان و افراد مسن
- افراد مبتلا به دیابت
- افراد سیگاری و مصرف کنندگان تنباکو
- افرادی که از نوشیدنی های گازدار و شیرین استفاده می کنند
- افرادی که تحت درمان پرتودرمانی قرار دارند
اگر شما در یکی از این دسته ها قرار دارید و یا عوامل ایجاد کننده پوسیدگی دندان را در خود دارید، توصیه می شود از این به بعد به مراقبت دقیق از دهان و دندان های خود اهمیت بدهید. همچنین مراجعه منظم به کلینیک دندانپزشکی و انجام معاینات دندان می تواند از پیشرفت پوسیدگی دندان جلوگیری کند.
درمان پوسیدگی دندان در خانه
روش‌های درمان خانگی پوسیدگی دندان در مراحل اولیه را می‌توانید در کنار مراجعه به دندانپزشکی برای کاهش عوارض استفاده کنید. برخی از روش‌های موثر در این زمینه عبارتند از:
- بعد از مصرف غذا، آدامس بدون قند بجوید.
- بیشتر از مواد غذایی و لبنیات حاوی ویتامین D استفاده کنید. حتی می‌توانید مکمل‌های ویتامین D مصرف کنید.
- برای مسواک زدن، حتماً از خمیردندان حاوی فلوراید استفاده کنید.
- از مصرف خوراکی‌های شیرین و مواد قندی خودداری کنید.
- مصرف غلات و حبوبات حاوی اسید فیتیک را کاهش دهید. برخی از موادی مانند ذرت، گندم، برنج و لوبیا مقادیر زیادی از اسید فیتیک دارند.
- از روغن‌های گیاهی مانند روغن نارگیل یا کنجد استفاده کنید.
- استفاده از ریشه گیاه شیرین بیان می‌تواند باعث حذف باکتری‌های عامل پوسیدگی دندان شود.
- میزان کافی آب بنوشید.
با اجرای این روش‌ها و همچنین مراجعه منظم به دندانپزشکی، می‌توانید در درمان پوسیدگی دندان در مراحل اولیه تسکین بیابید. همچنین، توصیه میشود در هنگام مراجعه به دندانپزشک، نکات و راهکارهای خانگی خود را با وی مطرح کنید.
روش توقف پوسیدگی دندان
رعایت نکات بهداشتی دهان و دندان در کنار معاینه منظم دندان‌ها در کلینیک‌های دندانپزشکی نقش بسیار مهمی در پیشگیری از پوسیدگی دندان ایفا می‌کند. در جدول زیر می‌توانید برخی از نکاتی را که به پیشگیری از پوسیدگی دندان کمک می‌کنند مشاهده کنید:
| نکات بهداشتی دهان و دندان | تدابیر پیشگیری از پوسیدگی دندان |
|---|---|
| مصرف غذاهای سالم و حاوی مقادیر کم قند | استفاده از نخ دندان |
| حداقل دو بار مسواک در روز | جرمگیری دندان‌ها |
| شستن دهان با آب یا آب نمک پس از مصرف خوراکی‌ها | ترک سیگار و مواد مخدر |
| کاهش مصرف مشروبات الکلی | کاهش مصرف چای و قهوه |
| استفاده از دهانشویه و ضدعفونی کننده دهان | مراجعه منظم به کلینیک دندانپزشکی برای معاینه دندان‌ها و ارزیابی سلامت آنها |
| فلورایدتراپی منظم، به خصوص افرادی که از آب آشامیدنی فاقد فلوراید استفاده می‌کنند | استفاده از سیلانت دندانی و مسدودکردن شیارهای سطح دندان‌ها به خصوص در کودکان |
| روش‌هایی سنتی برای جرمگیری دندان خانگی وجود دارند که جرم و پلاک دندان‌ها را به‌طور کامل از بین نمی‌برند؛ اما در کوتاه‌مدت می‌توان از آنها بهره گرفت. |
آیا پوسیدگی دندان مسری است؟
خوردن غذا به طور مشترک و استفاده از ظروف و مسواک مشترک راه‌هایی هستند که از طریق آنها باکتری‌های پوسیدگی می‌تواند از یک شخص به شخص دیگر منتقل شوند.
باکتری‌های پوسیدگی دندان می‌توانند مسری باشند و مانند سرماخوردگی و آنفولانزا از بزرگسالان به کودکان منتقل شوند.
نخ دندان چقدر در جلوگیری از پوسیدگی دندان تاثیر دارد ؟
بسیاری از افراد فکر می‌کنند که به دلیل مسواک زدن منظم و استفاده از بهترین مارک مسواک یا خمیر دندان، هرگز با مشکل پوسیدگی دندان روبرو نخواهند شد و نیازی به درمان‌های دندانپزشکی نخواهند داشت. اما با این حال، آنها هنوز به مشکلات دندانی دچار می‌شوند.
بیشتر این افراد، اهمیت استفاده صحیح از نخ دندان را نادیده می‌گیرند. استفاده صحیح از نخ دندان نه تنها در ارتقای بهداشت دهان و مسواک زدن مؤثر است، بلکه ممکن است حتی بیشتر از آن در پیشگیری از انواع پوسیدگی‌ها تأثیرگذار باشد.
نخ دندان می‌تواند به نواحیی از دهان دسترسی داشته باشد که با مسواک زدن نمی‌توان آن مناطق را به خوبی تمیز کرد. این مناطق ممکن است محل شروع پوسیدگی باشند و بین دندانی یا پوسیدگی بین دندانی از شیوع بیشتری برخوردار باشد.
سخن پایانی:
در این مقاله، درباره پوسیدگی دندان، علل، علائم و روش‌های تشخیص و درمان آن توضیح داده شد. پوسیدگی دندان یکی از مهم‌ترین مشکلات مربوط به دندان‌ها است که محدود به سن خاصی نیست و همه افراد در معرض آن قرار دارند. در صورتی که علائم پوسیدگی دندان را در خود مشاهده کردید، توصیه میشود بلافاصله برای معاینه و درمان دندانهای خود اقدام کنید.
